Từ những bức tranh của danh họa Nguyễn Phan Chánh

Thứ ba, 01/09/2015 10:48

(Cadn.com.vn) - Danh họa Nguyễn Phan Chánh (1892- 1984) được coi là người khai sinh nền hội họa tranh lụa Việt Nam với nhiều tác phẩm nổi tiếng không chỉ trong nước mà còn có tiếng vang ở khu vực và trên thế giới. Thế nhưng cuộc sống đời thường ông khá "dị biệt" so với giới họa sỹ đương thời bởi tính đạm bạc, không hút thuốc, không uống rượu, không tham gia vào các cuộc tranh luận ồn ào mà chỉ say sưa đi thực tế sáng tác cả khi tuổi cao sức yếu. Những câu chuyện trong hồi ký của ông và cô con gái đầu danh họa tức nữ nhà văn Nguyệt Tú (Nguyễn Thị Tuệ) đã cho chúng ta nhiều điều thú vị về một tài năng hội họa luôn chọn hình mẫu bởi chất liệu đồng quê, dân dã từ cảnh vật đến con người…song cũng rất lãng mạn bởi khi tuổi cao ông mới bắt đầu vẽ những bức tranh mà giới chuyên môn thường gọi là "nuy".

Bác Hồ với họa sỹ Nguyễn Phan Chánh tại Đại hội Văn nghệ toàn quốc lần thứ III, 1962.

Tác phẩm đầu tiên nổi tiếng của họa sỹ Nguyễn Phan Chánh phải kể đến là bức tranh "Ruộng lúa" (Lariziere) thường gọi "Người đi cấy" ông tham dự cuộc thi tem Đông Dương năm 1929 giành giải nhất và được đưa vào con tem trên bì thư năm 1929. Con tem đầu tiên do người An Nam vẽ khi nước ta là thuộc địa của Pháp. Nhân vật chính là một nông dân quần xắn quá gối, tay trái cầm nắm mạ, tay phải cấy lúa. Trên đồng lúa mới cấy, các cụm mạ xén đều, rải rác trên mặt ruộng lấp xấp nước. Xa xa phía chân trời, những tia nắng hắt lên...

Cuối năm 1930, bức tranh "Chơi ô ăn quan" ra đời từ một buổi chiều thứ 7 đi thực tế sáng tác ở làng Kim Liên. Chị Nguyệt Tú kể, chị thấy cha cặm cụi vẽ bằng bút chì những ký họa các cô gái quê lứa tuổi 14, 15 mặc áo tứ thân ngồi theo nhiều tư thế. Sau đó về nhà Nguyễn Phan Chánh mới căng lụa, pha màu, vẽ nhiều lần rất mất công. Vẽ xong rửa tranh đợi khô lại tô màu thêm lớp nữa. Nguyệt Tú xem phát chán, bỏ đi chơi, không nghĩ rằng bức tranh ấy đi vào lịch sử hội họa, đánh dấu sự ra đời của tranh lụa hiện đại Việt Nam. Bức tranh ấy được gửi đi triển lãm Đấu xảo thuộc địa Paris 1931 cùng với các bức "Lên đồng", "Em bé cho chim ăn", "Rửa rau cầu ao" của một họa sỹ An Nam làm xôn xao giới họa sỹ Pháp. Có thể nói đề tài nông thôn, nông dân, những con người lao động bình thường trong tranh Nguyễn Phan Chánh đã được khẳng định ngay từ ngày đầu sáng tác. Mối tình cố hữu của người nghệ sĩ với hình tượng nghệ thuật này đã được nhà nghiên cứu Thái Bá Vân viết: "Nguyễn Phan Chánh ca ngợi cuộc sống của họ, làm đẹp tâm hồn họ, lấy họ làm trung tâm cho thẩm mỹ của mình, đó là lý tưởng mà suốt đời ông theo đuổi".

Những người mẫu của họa sỹ Nguyễn Phan Chánh cũng không lấy gì làm giống các họa sỹ đương thời bởi ông chọn đó là mẹ và các con gái, còn cảnh là vườn nhà do chính tay ông tạo ra. Các bức "Mẹ con", "Trốn tìm", "Cô gái bên bể nước" lần lượt ra đời bằng hình mẫu như vậy. Trong một triển lãm tranh Nguyễn Phan Chánh giới thiệu những bức vẽ nói trên nhà văn Nguyễn Tuân có bài đăng trong Thời vụ báo lúc đó đã nhận xét:" Cũng như mọi kỳ trước, kỳ này trong phòng triển lãm, Nguyễn Phan Chánh bày toàn tranh lụa, một sở trường của Đông Dương và của ông nữa. Nhưng lần này khác với lần trước, bây giờ những tác phẩm mới đều nhuộm những màu tươi sáng nhẹ nhõm... Nguyễn Phan Chánh đã làm cho màu thuốc mất trọng lực. Chúng nó bay bổng. Và trong làng nghệ thuật phôi thai xứ này, họa sỹ đã tìm được một chỗ gọn để đặt tên".

Các bức tranh "Hái rau muống", "Cô gái trên cành đào", "Cô gái dưới giàn hoa thiên lý"... lại ra đời với một người mẫu khác bị câm cũng rất tình cờ, thú vị. Chuyện do chính họa sỹ Nguyễn Phan Chánh kể với vợ, khi ông đang vẽ mấy con bò đang ăn cỏ dưới lùm tre thì cô gái trong xóm ra xem ông vẽ. Mắt cô gái sáng lên khi thấy con bê bú mẹ hiện lên dưới ngòi bút của ông. Cô gái cứ đứng nhìn ông vẽ cả buổi sáng. Ngước mắt lên chợt ông thấy khuôn mặt cô gái giống những thiếu nữ mình vẽ trên lụa. Nguyễn Phan Chánh nói vui "Có muốn về nhà xem tui vẽ tranh không. Tui sẽ vẽ cho o một bức tranh". Cô gái mỉm cười ngượng nghịu, má ửng đỏ, không trả lời nhưng khẽ gật đầu... đi theo ông.

Họa sỹ Nguyễn Phan Chánh tại "xưởng vẽ" của mình, năm 1964.

Họa sỹ Nguyễn Phan Chánh vẽ say sưa quên cả sức khỏe, tuổi tác. Ông tranh thủ đi ký họa ở khắp nơi như công viên, nhà ga, bến chợ, trường học, chung quanh đình, miếu, bờ sông, quán nước và ông rất thú khi về các miền quê để vẽ. Có lần ông vào tận rừng Sơn (rừng cây thiên lu) để vẽ. Muốn vẽ từ trên cao xuống ông trèo lên cây Sơn và bị Sơn ăn sưng mặt mày, nên mỗi lần đi ông xoa nước tiểu khắp mặt, cổ tay. Cây đa cổ thụ trong bức tranh "Rê lúa" là cây đa đầu làng Đình Bảng. Nói như vậy để thấy niềm đam mê đi thực tế sáng tác của họa sỹ Nguyễn Phan Chánh.

Chuyện không phải ai cũng biết đó là bức phác thảo mãi mãi không thành tranh của họa sỹ Nguyễn Phan Chánh. Đó là thời kỳ chiến tranh, bom Mỹ đánh sập một mái nhà ga Hàng Cỏ Hà Nội và Khu nhà tập thể văn nghệ sỹ số 65-Nguyễn Thái Học. Nhiều người bảo ông đi sơ tán nhưng ông quyết định ở lại Hà Nội để vẽ với lý do người già yếu và trẻ em không làm được gì mới sơ tán, còn ông thì vẫn còn vẽ được. Lúc này ông đã 80 tuổi, hàng ngày Nguyễn Phan Chánh mang cặp xuống khu lao động An Dương và đến gia đình một công nhân có cô gái khá đẹp để vẽ. Cô gái ấy cũng làm công nhân có người yêu ở mặt trận. Lúc nào cô cũng mong thư. Ngồi uống nước ở nhà người mẫu ông bất chợt thấy cô gái rửa mặt bên thau nước. Cúc áo mở của cô khi cuối xuống hé lộ một phần ngực trần thiếu nữ khỏe đẹp. Cậu em bỗng chạy về reo lên: "Có thư của anh ấy đấy". Cô gái ngước lên ánh mắt tươi vui càng làm rạng rỡ khuôn mặt trái xoan trắng trẻo với đôi má lúm đồng tiền. Một cảm hứng đến với họa sỹ Nguyễn Phan Chánh. Phải vẽ bức tranh "Nhận thư từ tiền tuyến". Sau mấy ngày phác thảo, mỗi khi về nhà ông đều gửi cặp vẽ tại nhà cô gái. Một hôm tin dữ đến, máy bay B52 đánh vào thôn An Dương, ngôi nhà của người mẫu ông chọn chỉ còn bãi đất chi chít hố bom và cặp vẽ có bức phác thảo cũng không còn. Bức phác thảo "Nhận thư từ tiền tuyến" mãi mãi không thành tranh. Cô người mẫu đã hy sinh đêm 26 tháng chạp năm 1972 khi đang làm nhiệm vụ tự vệ trên phố Khâm Thiên.

Hàng chục năm sau chiến tranh, một người Mỹ sang Việt Nam tìm hiểu đời sống người Việt Nam thời Hà Nội bị B52 ném bom. Nhà văn Mỹ Lady Borton đưa ông ta đến khu hầm tránh bom nơi họa sỹ Nguyễn Phan Chánh ngồi vẽ tranh. Người Mỹ này đã hỏi, vẽ tranh khi có bom đạn họa sỹ không sợ chết sao? Và điều người Mỹ này bất ngờ hơn khi biết ngay trong thời kỳ Mỹ ném bom B52 họa sỹ Nguyễn Phan Chánh vẫn vẽ tranh về chuyện cổ tích Tiên Dung và Chử Đồng Tử...

Võ Văn Trường

Sự kiện

Văn hóa

Từ những bức tranh của danh họa Nguyễn Phan Chánh

Bình luận ()

Tin cùng chuyên mục

Liên hoan Múa Châu Á năm 2024 sẽ diễn ra đầu tháng 12

Quảng Nam: Tham gia nhiều tiết mục đặc sắc tại "Liên hoan nghệ thuật dân gian truyền thống Việt Nam - Những sắc màu di sản"

Festival Biển Nha Trang 2025 có gì hấp dẫn?

Tuần Văn hóa - Du lịch Lai Châu năm 2024 tại TP Đà Nẵng sẽ diễn ra nhiều hoạt động hấp dẫn, ấn tượng

Giới thiệu vẻ đẹp di sản của Việt Nam qua các thước phim điện ảnh

Đảm bảo Liên hoan Phim quốc tế Hà Nội lần thứ VII - 2024 diễn ra hấp dẫn và hiệu quả

Việt Nam đăng cai tổ chức Hội nghị quốc tế về Du lịch Nông thôn của UN Tourism

Những đột phá để Đà Nẵng trở thành trung tâm vi mạch bán dẫn lớn

Lai Châu - Đà Nẵng xây dựng mối liên kết, hợp tác phát triển du lịch

Cử tri nắm bắt, kiến nghị nhiều vấn đề mới phát sinh

Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Quảng Trị Hà Sỹ Đồng được Thủ tướng Chính phủ giao quyền Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Trị nhiệm kỳ 2021-2026

Công an quận Thanh Khê khám phá chuyên án lừa đảo chiếm đoạt tài sản bằng hình thức thu mua điện thoại

Sự kiện

Từ những bức tranh của danh họa Nguyễn Phan Chánh

Thông tin bạn đọc